تلفنهای همراه جدید امکان ضبط مکالمات تلفنی دوربین مخفی کوچک را سهل کردهاند و همین امر باعث شده تا مردم بیشتر صدای یکدیگر را ضبط و از آن بهعنوان تهدید استفاده کنند یا به قول خودشان در دادگاه سند و مدرکی برای اثبات حرفشان باشد. مردم بسیاری هستند که در زمان برخورد با یک مشکل حقوقی سعی میکنند دوربین مداربسته کوچک صدای شخصی که از او شاکی است را ضبط کنند یا به اصطلاح از وی اعتراف بگیرند. این کار بیشتر زمانی که شخصی طلبکار است، رخ میدهد.
بهعنوان مثال شخصی که به کسی بدهکار است دوربین مداربسته مخفی کوچک و طلبکار هم هیچ رسید و سندی برای اثبات طلبش ندارد، سعی میکند در یک مکالمه تلفنی اقرار بدهکار را مبنی بر پولی که بدهکار است، ضبط کند. البته موارد دیگری هم وجود دارد که دلیل برای ضبط صدا یا فیلم افراد میشود. اما همیشه در این موارد چند سوال مطرح بوده است؛ یکی اینکه آیا صدا و فیلم ضبطشده بهعنوان خودکار دوربین دار دلیل در محاکم کیفری و حقوقی قابل استناد است؟ دوم اینکه اگر کسی پنهانی و بدون رضایت دیگری صدا و فیلم او را ضبط جرم محسوب میشود و در فرض جرمبودن، مجازات آن چیست؟ معمولا در محاکم دادگستری مبحث استفاده ساعت مچی دوربین دار از صوت و تصویر و استناد به آن مورد قبول نیست و قانونگذار بهعنوان دلیل به چنین مواردی توجه نکرده است. اما عدهای معتقدند از این موارد باز هم بهعنوان اماره میتوان استفاده کرد ساعت مچی دوربین مخفی و اگر این فیلم یا صدا اصالت داشته باشد، میتواند مورد توجه دادگاه قرار گیرد.
مهرنوش گرکانی در روزنامه شهروند نوشت، دستگاه ضبط صدای مخفی برابر قانون آییندادرسی کیفری، بهعنوان قانونی که درخصوص ادله اثبات دعاوی تعیین تکلیف کرده است، ادله اثبات دعاوی کیفری یعنی دلایلی که براساس آن یک جرم اثبات میشود، محدود و معین شدهاند. این ادله عبارتند از اقرار متهم به ارتکاب جرم، شهادت شهود و گواهانی که بر ارتکاب جرم توسط متهم شاهد بودهاند و همچنین گزارش ضابطان دادگستری اعم از ماموران کلانتریها و نیروی انتظامی و سایر ضابطانی که قانون آنها را تعیین کرده است و نیز معاینه محل و تحقیق محلی و رجوع به کارشناسی و سوگند.
قوانین فعلی کشور برای نوار ضبطشده یا فیلم گرفته شده بهعنوان دلیل اعتبار قایل نشده است، دستگاه ضبط صدای کوچک بلکه نوار یا فیلم صرفا میتواند اماره و نشانهای برای کمک به قاضی برای دسترسی به دلایل و ادله اثبات بزه باشد و خود قرینه و نشانه مستقلا نمیتواند دلیلی دستگاه ضبط صدای حرفه ای برای انتساب جرم به شخصی تلقی شود، بلکه اگر شخصی با یک یا چند دلیل ذکر شده بالا متهم به ارتکاب جرمی شود و در کنار این دلیل یا دلایل قرینه و اماره نوار صوتی یا فیلم گرفتهشده از او بهعنوان کمککننده به دلیل انتساب بزه وجود داشته باشد، در آن حالت است که میتوان نوار ضبطشده یا فیلم را در کنار دستگاه حرفه ای ضبط صدا شنود یکی از ادله اثبات دعوای کیفری قابل بررسی دانست.
همچنین این نکته که با پیشرفت تکنولوژی بهویژه در موضوع دانش رایانهای و پدیده فتوشاپ و جابهجایی تصاویر و فیلمها و صداهای افراد، در شرایط کنونی کشور و جهان که به دستگاه شنود مخفی سهولت و آسانی افراد میتوانند صدا یا تصویر یا فیلم منتسب به شخص دیگری را درست کنند و علیه او در مراجع قانونی مورد استناد قرار دهند، ارزش و اعتبار این امور کمرنگتر شده است.
قوانین چه میگویند
در قوانین فعلی، حریم خصوصی افراد نظیر محل زندگی فروش دستگاه ضبط صدا و خانه و محل کار و حتی خودروی مورد استفاده اشخاص دارای حرمت است. به عبارت سادهتر اشخاص تا زمانی که اقداماتشان در حریم خصوصی خود خللی به حقوق دیگران و جامعه وارد نکند، افراد دیگر مجاز نیستند در این حریم خصوصی خانه یا محل کار اقدام به نصب دستگاههای صوتی و تصویری جهت ثبت و ضبط مکالمات یا رفتارها و کردارهای شخص کنند.
این حریم خصوصی تا حدی برای قانونگذار ایران اهمیت دارد و تجاوز و تعرض به آن ممنوع شده است که حتی شنود مکالمات تلفنی و مخابراتی افراد نیز ممنوع بوده و در موارد لزوم صرفا با اخذ دستور از مرجع قضائی امکانپذیر است و مرجع قضائی نیز باید صرفا در مواردی که شنود مکالمات دستگاه شنود مخفی تلفنی به موجب شکایت شاکی خصوصی یا بابت امنیت داخلی یا خارجی کشور ضروری تشخیص داده شده، اقدام به صدور دستور کند و اصولا در قانون ورود به حریم خصوصی افراد و ضبط صدا یا تصویر ایشان بدون رضایت شخص شدیدا منع شده است.
بهعنوان مثال طبق ماده ۵٨٢ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی استراق سمع یا ضبط مکالمات تلفنی اشخاص در غیرمواردی که قانون اجازه داده است توسط مستخدمان و ماموران دولتی جرم محسوب میشود. در ماده ۵٨٢ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی آمده است: هریک از شنود مخفی و ردیاب مستخدمان و ماموران دولتی، مراسلات یا مخابرات یا مکالمات تلفنی اشخاص را در غیر مواردی که قانون اجازه داده حسب مورد مفتوح یا توقیف یا معدوم یا بازرسی یا ضبط یا استراق سمع کند یا بدون اجازه صاحبان آنها مطالب آنها را افشا کند به حبس از یکسال تا سهسال یا جزای نقدی از ۶ تا ١٨میلیون ریال محکوم خواهد شد.»
خرید دوربین مخفی
البته بهنظر میرسد با توجه به ماده ۵٨٢ مذکور درباره شنود یا ضبط مکالمات تلفنی توسط افراد عادی جرمانگاری نشده است. به عبارت دیگر صرف استراق سمع یا ضبط مکالمات تلفنی توسط اشخاص عادی به غیر از ماموران دولتی، جرم محسوب نمیشود.
قیمت دوربین مخفی
اداره حقوقی قوه قضائیه در نظریه مشورتی مورخ ١۶/٨/١٣٧٧ در این مورد چنین نظر داده است: ضبط کردن یا استراق سمع مذاکرات تلفنی توسط مستخدمان و ماموران دولتی جرم و مشمول ماده ٨۵٢ قانون مجازات اسلامی است، لکن چنانچه شخص ثالثی که مرتکب اعمال مذکور شده از مستخدمان و ماموران دولتی نباشد قابلتعقیب کیفری نیست مگر اینکه ارتکاب اعمال مذکور، دوربین ریز مخفی مستلزم مزاحمت تلفنی (مشمول ماده ۶۴١ قانون مجازات اسلامی) یا استفاده غیرمجاز از تلفن (مشمول ماده۶۶٠ قانون مجازات اسلامی) باشد که در این صورت به جهات اخیرالذکر قابل تعقیب کیفری خواهد بود.
همچنین طبق بند ب ماده ۵ قانون نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیرمجاز میکنند، مصوب سال ١٣٨۶ تهیه فیلم یا عکس از محلهایی که اختصاصی بانوان بوده و آنها فاقد پوشش مناسب باشند مانند حمامها، استخرها همچنین